سقط قانونی جنین چگونه امکان‌پذیر است؟【آپدیت 1404】

سقط جنین یکی از حساس ترین موضوعات در مرز میان پزشکی، قانون و وجدان انسانی است. در ایران، قانون به طور صریح تنها در شرایطی خاص اجازه سقط جنین را صادر می کند. به زبان ساده، سقط قانونی زمانی مجاز است که ادامه بارداری جان مادر را تهدید کند یا جنین دچار ناهنجاری های شدید و غیرقابل درمان باشد.

در چنین شرایطی، تصمیم نهایی تنها با تأیید پزشکی قانونی و کمیسیون تخصصی صادر می شود. آگاهی از مقررات و مدارک مورد نیاز برای دریافت مجوز، از مهم ترین بخش های این فرآیند است. در همین زمینه، منابع حقوقی معتبر مانند پرشین وکلا اطلاعات به روزی درباره مواد قانونی و آیین نامه های مرتبط با سقط درمانی ارائه می دهند که می تواند مسیر تصمیم گیری خانواده را روشن تر کند.

تعریف سقط قانونی و تفاوت آن با سقط غیرقانونی

سقط قانونی یا «سقط درمانی» به معنای پایان بارداری به صورت کنترل شده، با مجوز رسمی از مراجع قانونی و دلایل پزشکی معتبر است. این نوع سقط معمولاً پیش از چهارماهگی (پایان ماه چهارم قمری) انجام می شود تا با معیارهای شرعی و قانونی هم خوان باشد.

در مقابل، سقط غیرقانونی هر اقدامی است که بدون مجوز رسمی انجام شود؛ حتی اگر با رضایت مادر باشد. قانون مجازات اسلامی برای چنین مواردی مجازات های مشخصی تعیین کرده است، از جمله مجازات برای پزشک، فرد انجام دهنده و گاه خود مادر.

شرایطی که سقط قانونی مجاز است

1. خطر جانی برای مادر

اگر ادامه بارداری باعث تهدید مستقیم جان مادر شود، پزشک معالج موظف است این موضوع را به کمیسیون تخصصی اعلام کند. این خطر ممکن است در اثر بیماری های قلبی پیشرفته، نارسایی کلیوی، فشار خون شدید بارداری (پره اکلامپسی) یا سایر مشکلات جدی جسمی باشد که بارداری را برای مادر خطرناک می کند. در چنین شرایطی، پس از بررسی نتایج آزمایش ها و تأیید نهایی پزشکان متخصص، مجوز سقط درمانی صادر می شود تا سلامت و جان مادر در اولویت قرار گیرد. در واقع، قانون به صراحت اعلام کرده است که «حفظ جان مادر بر حفظ جنین مقدم است» و پزشکان در صورت تأیید خطر قطعی، موظف به اقدام قانونی برای سقط درمانی هستند.

2. ناهنجاری شدید یا غیرقابل درمان جنین

دومین مورد مجاز زمانی است که جنین دچار ناهنجاری های مادرزادی شدید یا بیماری هایی باشد که زندگی طبیعی او را غیرممکن یا همراه با درد و رنج دائمی کند. برای مثال، بیماری هایی مانند آنانسفالی (تولد بدون بخش بزرگی از مغز و جمجمه)، هیدروسفالی پیشرفته، یا سندرم های ژنتیکی نادر که بقای نوزاد را غیرممکن می سازند، از مصادیق این نوع ناهنجاری ها هستند. در چنین شرایطی، تشخیص نهایی باید بر اساس گزارش های تخصصی تصویربرداری (سونوگرافی سطح بالا یا MRI جنین)، آزمایش های ژنتیکی معتبر و تأیید کتبی پزشکان معتمد پزشکی قانونی صورت گیرد. این نوع سقط، معمولاً پیش از چهارماهگی انجام می شود تا با موازین شرعی و قانونی مطابقت داشته باشد.

3. بیماری های ژنتیکی نادر و ارثی

دسته ی سوم مربوط به بیماری های ژنتیکی و ارثی است که احتمال ابتلای جنین در صورت ادامه بارداری بالا باشد. از مهم ترین این بیماری ها می توان به تالاسمی ماژور، هموفیلی شدید، دیستروفی عضلانی، و برخی سندرم های متابولیک کشنده اشاره کرد.

در این موارد، معمولاً پیش از تصمیم نهایی، آزمایش های ژنتیک پدر و مادر و نمونه گیری از جنین (آمنیوسنتز) انجام می شود تا احتمال ابتلا با دقت علمی تأیید گردد. در صورت اثبات قطعی بیماری، مادر می تواند با ارائه نتایج آزمایش و نامه پزشک متخصص به پزشکی قانونی مراجعه کند و درخواست مجوز سقط دهد.

در تمام این موارد، تصمیم نهایی تنها پس از بررسی مستندات پزشکی، تأیید پزشکان متخصص، و صدور مجوز رسمی از سوی پزشکی قانونی گرفته می شود. این روند ممکن است چند روز تا یک هفته طول بکشد، اما رعایت کامل مراحل آن، مادر را از تبعات قانونی و کیفری محافظت می کند.

مدارک و روند اداری برای سقط قانونی

فرآیند دریافت مجوز سقط قانونی نیازمند ارائه مدارک دقیق و مراجعه به مراکز رسمی است. مدارک اصلی شامل موارد زیر است:

• گواهی پزشک متخصص مربوطه
• نتیجه سونوگرافی یا آزمایش ژنتیک معتبر
• مدارک هویتی مادر (و در صورت تأهل، همسر)
• نامه درخواست سقط قانونی

پس از تهیه مدارک، متقاضی باید به پزشکی قانونی شهر محل سکونت مراجعه کند تا پرونده بررسی شود. در صورت تأیید پزشکان معتمد و کمیسیون، مجوز کتبی صادر و مادر می تواند در مراکز درمانی مجاز اقدام کند.

نقش پزشک و مشاوره های حقوقی در روند سقط قانونی

پزشک در این روند نقش کلیدی دارد، زیرا تشخیص اولیه و ارائه مستندات بر عهده اوست. با این حال، در بسیاری از موارد، خانواده ها یا مادران درباره نحوه تنظیم درخواست، زمان مراجعه یا تفسیر مقررات دچار سردرگمی می شوند.

در چنین مواقعی، مشورت با وکلایی که در حوزه حقوق خانواده فعالیت دارند می تواند مسیر را ساده تر کند. برای مثال، بهترین وکیل خانواده در رشت معمولاً در پرونده های مرتبط با حقوق زنان و سقط درمانی تجربه دارد و می تواند در تنظیم مدارک و تعامل با نهادهای قانونی راهنمایی دقیقی ارائه دهد، به ویژه زمانی که خانواده با ابهامات شرعی یا حقوقی روبه رو است.

تفاوت سقط قانونی با سقط غیرقانونی

سقط قانونی تحت نظارت کامل نظام پزشکی و مراجع قانونی انجام می شود و هیچ گونه پیامد کیفری برای مادر ندارد. اما در مقابل، سقط غیرقانونی یا «سقط خودسرانه» جرم تلقی می شود.

طبق قانون مجازات اسلامی، هرگونه اقدام به سقط بدون مجوز رسمی (با رضایت مادر) مجازات دارد. پزشکان یا افرادی که این اقدام را انجام دهند ممکن است با محرومیت از طبابت یا حتی حبس روبه رو شوند. در چنین پرونده هایی، حضور وکیل متخصص اهمیت ویژه ای دارد. وکلای آشنا به قوانین جزایی مانند بهترین وکیل رشت با رویه قضایی چنین پرونده هایی آشنا هستند و می توانند از حقوق موکلان خود در مسیر قانونی دفاع کنند.

مراحل دریافت مجوز سقط قانونی

در سال 2025، فرآیند صدور مجوز سقط قانونی در ایران با هدف سرعت بخشی و شفاف سازی مراحل، به روزرسانی شده است. این مراحل به صورت زیر انجام می شود:

• مراجعه به پزشک متخصص و دریافت گواهی مبنی بر ضرورت سقط درمانی.
• تشکیل پرونده در پزشکی قانونی و ارائه تمامی مدارک پزشکی.
• بررسی پرونده توسط کمیسیون پزشکی قانونی (معمولاً شامل سه پزشک متخصص).
• صدور مجوز رسمی در صورت تأیید.
• انجام عمل در مراکز درمانی مجاز تحت نظارت وزارت بهداشت.

در صورتی که درخواست رد شود، خانواده می توانند با ارائه مستندات تکمیلی، درخواست تجدیدنظر دهند.

نکات مهم و توصیه های قانونی برای خانواده ها

• هیچ پزشک یا مرکز درمانی بدون مجوز رسمی مجاز به انجام سقط نیست.
• مدارک پزشکی باید از مراکز معتبر و دارای شماره نظام پزشکی ارائه شود.
• سقط پس از چهارماهگی تقریباً در هیچ شرایطی مجاز نیست، مگر خطر قطعی مرگ مادر وجود داشته باشد.
• از تصمیم گیری های احساسی و عجولانه خودداری شود و پیش از اقدام، با پزشک متخصص و مشاور حقوقی مشورت شود.
• انجام سقط غیرقانونی می تواند نه تنها تبعات کیفری، بلکه عوارض جسمی و روانی شدیدی برای مادر ایجاد کند.

جمع بندی

سقط قانونی جنین در ایران تنها در شرایط خاص، با مجوز رسمی و پیش از چهارماهگی ممکن است. هدف از این محدودیت، حفظ جان مادر، جلوگیری از رنج های شدید جسمی یا روانی، و رعایت اصول شرعی و انسانی است. در سال های اخیر، به روزرسانی قوانین و افزایش آگاهی عمومی، مسیر دریافت مجوز قانونی را شفاف تر کرده است. تصمیم گیری در این زمینه هرگز ساده نیست، اما با آگاهی از حقوق قانونی و همراهی پزشک و وکیل آگاه، می توان این مسیر را به شکلی انسانی، مسئولانه و قانونی طی کرد.